Skriftspråket samlar landet
Språket er ein ressurs vi drar nytte av for å kommunisere. Ein tenkjer
ofte på språk som den munnlige delen av kommunikasjonssekvensen, men tekst og
kroppsspråk er også språk, da disse er med når vi formidlar eller ytrar oss
sjølv. To sentrale tema rundt språket er kunnskap og kultur, disse settas opp
mot kvarandre. I Noreg har debatter rundt dette blåst seg opp med tanke på
engelsk som smygar seg inn i det norske språket, men korleis er det eigentlig
med kulturen i Noreg, når vi har to skriftspråk som konkurrerer ut kvarandre?
Forskjellige menneskjer, forskjellige meiningar
Den mest utbredte forma av det norske skriftspråket er bokmål, eller
”riksmål” som det opphavleg het. Noreg hadde vært under Danmark sitt styre, og
Danmark hadde den tida vært område for de rike og velståande, København hadde
vore ein studentby. De norske velståande familiane hadde fått dansk inn som
hovudspråket deira. Vidare da Noreg ble sjølvstendig ville disse bygge det
norske språket ut frå det danske.
Derimot kom store protester frå befolkninga boset på landet, og det var
nettopp der ein fant størsteparten av befolkninga til Noreg. Ivar Aasen, kjent
som nynorskens far, gikk frå sør til nord i langstrakte Noreg og samla
dialektar som han skrev ned til eit skriftspråk. Dette var da landets språk, landsmålet.
Språkkrigen utan ende
Etter at skriftspråka blei oppretta har det alltid
vært parter som har kjempa mot kvarandre. Det har i frå dag ein stått sterke, innflytelsesrike
personar på begge sider. Wergeland på landsmålets side var klar på at eit
sjølvstendig land måtte ha eit eiget skriftspråk, mens Welhaven mente vi måtte
holde kontakten med Danmark gjennom å behalde det danske skriftspråket.
Saken var av
høy status, den betydde mykje for befolkninga, så mykje at vaksne menneskjer
kunne gå laus på kvarandre. Oktober 1913 kunne ein lese i Aftenposten at det hadde
brytt ut i slåsskamp. «Jeppe på Bjerget» var satt opp på Oslo teater, som
akkurat sto ferdig, og dette på nynorsk. «det likte byfolket
så dårlig at de begynte å bue. Nynorskfolket reagerte tilbake, og det brøt ut
en gedigen slåsskamp inne i teatersalen.» (http://fil.nrk.no, 2004)
Nynorsken forsvinner
I dag er bokmålet dels satt saman av landsmål, og dels av riksmål. I
grunnskolen praktiserast bokmål som hovudmål over nesten heile landet, stort
sett med unntak av de fire vestlandsfylka, og til og med der er nynorskelevane
i eit mindretal.
«Ideologien til
Bokmålsforbundet er i uhyggeleg grad i slekt med dei bokbåla som ein herre med
bart og handlangarane hans fekk i stand midt i Europa på 1930-talet og den
etniske, språklege og kulturelle reinskinga som politiske fanatikarar dreiv med
på Balkan i 1990-åra.» (Einar Ådland, http://fil.nrk.no, 2004)
I sitatet over har Einar Ådland uttalt seg som leder
i Askøy Mållag, bokmål tok over som hovudmål i fleire skolekrinsar rundt Askøy,
han meiner bokmålforbundet har gått over streken da de har bestemt seg for at
bokmål er det einaste som er optimalt og går ut for å omstille ungdom som
ligger nærast nynorsken. Bokmålforbundet er overbevist om at nynorsk er eit
«utdøyande» skriftspråk, mens de som brenner for nynorsken meinar det er en
viktig bit av kulturen.
Norsk er norsk
Det blir sagt at språk er kultur, vidare vil det si
at innflytelse frå språk kan endre kulturen. Sylfest Lomheim og språkrådet har
vore uroa for at det er dette engelsken gjør når den trenger inn i språket vårt. I Noreg har vi to skriftspråk, og sjølv om det skjer endringar rundt
posisjonane til disse, merker vi liten endring i kulturen vår.
Nynorsk og bokmål står nemlig ikkje like langt frå
kvarandre no, som landsmålet og riksmålet gjorde den gong da språkkrigen sto på
som verst. Bokmål den dag i dag er fornya betydelig med påverknad frå nynorsk. Dermed
kan ein si at disse på ein måte har gått saman inn i eit skriftspråk, i staden
for å skyva kvarandre bort, samtidig som at skiljet mellom landsbygda og byen har
blitt mindre.
Kjelder :
